Wisłę można odkrywać na wiele sposobów. Choć najpopularniejsze są szlaki turystyczne i rowerowe, polecamy uwadze spacery po dolinach i przysiółkach Wisły, można tam wciąż zobaczyć perełki architektury wiślańskiej. Dziś wyruszamy szlakiem architektury wiślańskiej.
Do XIX w. Wisła była górską wioską, w której dominowała drewniana zabudowa. Jak wyglądało wnętrze typowej wówczas chaty zobaczyć możecie odwiedzając Muzeum Beskidzkie im. A. Podżorskiego w centrum miasta.
Ogromny wkład w architekturę Wisły wnieśli tutaj członkowie rodu Habsburgów. Do dziś w Wiśle możemy podziwiać Zameczek Myśliwski Habsburgów, ale zabytkowe zabudowania wylęgarni pstrąga w Wiśle Czarne. Więcej informacji znaleźć można w naszym wpisie o Szlaku Habsburgów.
Pierwsze wille i zabudowa letniskowa pojawiły się na przełomie XIX i XX w., kiedy te okolice zaczęli odwiedzać goście z dużych miast czyli Krakowa, Lwowa i Warszawy. Za swoistego odkrywcę Wisły uważa się Bogumiła Hoffa i jego rodzinę. To dzięki ich fascynacji naszymi stronami zaczęli pojawiać się w Wiśle regularnie letnicy, a wśród nich znakomitości ze świata artystycznego jak Władysław Reymont, Bolesław Prus, Maria Konopnicka, czy Maria Skłodowska-Curie (zobacz nasz wpis o Szlaku Odkrywców Wisły). Na szlaku architektury wiślańskiej znajduje się istniejąca do dziś willa Zacisze, zaprojektowana i wybudowana w 1902 r. przez Bogumiła Hoffa dla biskupa Juliusza Bursche. Z 1906 r. pochodzi pierwszy pod Baranią Górą hotel - Piast, w którym gościli nie tylko letnicy ale także kuracjusze korzystający z zabiegów hydroleczniczych (w zakładzie kąpielowym w Wiśle). Wraz z coraz większym zainteresowaniem letników Wisłą zaczęły się pojawiać wille i pensjonaty, część nadal można spotkać szczególnie w okolicy Bukowej, Jarzębatej, czy Kamiennego. Na zainteresowani zasługuje pierwszy budynek w Wiśle, który został wybudowany z cegły – willa Ochorowiczówka. Budowniczym był dr Julian Ochorowicz, bardzo ciekawa postać, której sylwetkę poznacie zwiedzając Muzeum Magicznego Realizmu (obecnie w willi Ochorowiczówka).
Bardzo ciekawym miejscem wartym zobaczenia jest zabytkowa studnia, znajdująca się przy wiślańskim deptaku naprzeciwko Kościoła Ewangelickiego w Wiśle. Została odrestaurowania dzięki Towarzystwu Miłośników Wisły.
Największe zmiany w stylu zabudowy Wisły przypadają na okres 20-lecia międzywojennego, kiedy panowała moda na modernizm. Pojawiają się budynki funkcjonalne, z dużymi oknami, przestrzeniami, wykonane w prostej bryle. Perełkami modernizmu w Wiśle są m.in. Rezydencja Prezydenta RP na Zadnim Groniu, której pierwszym gospodarzem był prezydent Ignacy Mościcki, a pod koniec prezydentury Aleksandra Kwaśniewskiego obiekt przeszedł modernizację i ponownie stał się własnością Kancelarii Prezydenta RP. Polecamy uwadze zwiedzenie tego miejsca z przewodnikiem. Regularnie wycieczki organizuje wiślański oddział PTTK, więcej tutaj.
Na uwagę zasługuje także park kąpielowy w centrum Wisły - obecnie w trakcie przebudowy. Część jego zabudowań wpisana jest do rejestru zabytków. Obok kąpieliska warto zobaczyć także staw, skąd schodami można dotrzeć w okolice ul. Górnośląskiej i dalej na Jarzębatą. Na ul. Ks. Bursche można zobaczyć kilka pochodzących z początku XX w. Willi (między innymi Willa Zacisze, w pobliży Hotelu Gołębiewski).
Inspiracją do wygospodarowania przestrzeni na kształt rynku było doprowadzenie w latach 30-tych XX w. do Wisły kolei. Z tego okresu pochodzi odrestaurowany w 2019 roku budynek dworca kolejowego (stacja kolejowa Wisła Uzdrowisko), a także gmach, w którym dziś znajduje się Poczta Polska, mieszkania, a także Urząd miejski. W miejscu dzisiejszej biblioteki miejskiej znajdowała się niegdyś m.in. sala kinowa. Wokół rynku zaplanowano skwer, przebudowany na początku XXI w., a także park (dziś park im. Kopczyńskiego).
Bardzo ciekawą architektonicznie budowlą jest wiadukt kolejowy w Wiśle Głębcach (dolina Łabajowa). Powstał w latach 1931 – 1933 w trakcie budowania linii kolejowej do Wisły. Wiadukt jest zbudowany z betonu i ma siedem przęseł, jego długość to 120 m, a wysokość w najwyższym punkcie to 25 m.
W nową architekturę Wisły wpisuje się także budynek Zespołu Szkół w centrum, który w obecnej postaci został wybudowany w 1927 r. W dwukondygnacyjnej szkole mieściła się szkoła podstawowa, później także jedyne w Wiśle liceum ogólnokształcące (obecnie funkcjonuje w budynku dobudowanym, wejście od strony parku). Na uwagę zasługuje także wybudowany w stylu modernistycznym budynek Wojnarów, dziś swoją siedzibę w nim ma m.in. bank PKO BP, optyk, w piwnicy funkcjonuje pub.
W Wiśle Głębce znajdował się jeden z ciekawszych budynków - Willa Elżbietanka - zbudowana w 1928r. z mansardowym dachem. półkolistymi schodami wejściowymi, należała do Karola Góroka. Po wojnie budynek został upaństwowiony i przejęty przez FWP (Fundusz Wczasów Pracowniczych). Niestety budynek nie przetrwał do dnia dzisiejszego.
Zachęcamy do spacerów i odkrywania perełek architektonicznych z XIX i XX w. w Wiśle. O samym Szlaku Architektury Wiślańskiej więcej dowiecie się w punktach Informacji Turystycznej w centrum Wisły oraz na tablicach informacyjnych.
